Sosyal Güvenlik İl Müdürü Eyyüp İslamoğlu, Sosyal Güvenlik Kurumunun kayıt dışı istihdamla mücadele kapsamında yürüttüğü rehberlik ve bilgilendirme faaliyetleri çerçevesinde her yıl sivil toplum kuruluşları ve meslek odalarına ziyaretler gerçekleştirdiğini hatırlattı.
Türkiye’nin ve sosyal güvenlik sisteminin önemli sorunları arasında yer alan kayıt dışı istihdamın çalışanların Sosyal Güvenlik Kurumuna hiç bildirilmemesi ya da çalışma gün veya ücretlerinin eksik bildirilmesi olduğunu kaydeden İslamoğlu, “Yani sigortasız işçi çalıştırma durumunda olduğu gibi, çalışma sürelerinin veya ödenen ücretlerin eksik bildirilmesi de kayıt dışı istihdam olarak değerlendirilmektedir. Çalışanların sigortalı olarak çalıştırılmaları anayasal bir hak olmakla birlikte aynı zamanda hem çalışanlar hem de işverenler açısından bir zorunluluktur. Yani işverenlerin çalışanlarını sigortasız olarak çalıştırma hakları olmadığı gibi çalışan kişilerin de sigortasız çalışmayı istemek gibi bir hakları söz konusu değildir” dedi.
Bu şekilde çalışmayı isteyen kişilerin sigortasız çalıştırıldığının tespiti halinde işverenlere yönelik yaptırımlar uygulandığını, işverenlerin kendilerince kötü niyetli olmamalarına rağmen mağdur olabildiklerini hatırlatan İslamoğlu, “Özellikle emekli aylığı alan, dul ve yetim aylığı alan, sosyal yardım alan veya bakmakla yükümlü konumunda olan bazı kişilerin sigortasız çalışma konusunda daha istekli oldukları bilinmektedir. Bu kimselerin sigortasız çalışma konusundaki talepleri karşısında işverenlerin yasal yükümlülüklerini yerine getirme bilinciyle hareket etmeleri, tespiti halinde mağduriyet yaşamamaları amacıyla gerekli dikkati göstermeleri gerekmektedir” diye konuştu.
Kayıt dışı istihdamın çalışanların sosyal güvenceden yoksun kalmasına, işverenler arasında haksız rekabete ve kamu gelirlerinde kayba da yol açtığını dile getiren İslamoğlu, “Kayıt dışı çalışılan süreler emeklilikte hizmetten sayılmaz; bu nedenle gerekli şartlar tamamlanmadıkça yaşlılık (emeklilik) aylığı bağlanamaz. Çalışamaz duruma geldiğinde malullük aylığından yararlanamaz. Hayatını kaybetmesi durumunda geride kalan eş ve çocukları ölüm aylığı hakkından yararlanamazlar. İşsizlik sigortasından faydalanamazlar. Genel sağlık sigortası primlerini kendileri ödemek zorunda kalabilir. İş kazası ve meslek hastalığına karşı alınması gereken önlemlerden yoksun olarak çalışmak zorunda kalırlar. Ücret ve diğer sosyal haklar konusunda Kanunların sağladığı korumadan yoksun olarak daha kötü şartlarda çalışırlar. İhbar ve kıdem tazminatından yoksun kalır ve yıllık izin, haftalık izin, doğum izni gibi haklardan yararlanamazlar” ifadelerini kullandı.
İl Müdürü İslamoğlu, denetim ve tespitlerde kayıt dışı istihdam belirlenmesi hâlinde mevzuatta öngörülen idari para cezalarının uygulandığını belirterek, “Fiilin niteliği ve tekrarı durumunda teşvik iptali gibi ilave yaptırımlar söz konusu olabilir. Kayıt dışı işçi çalıştıran işverene uygulanacak idari para cezası işverenden işverene ve tutmakla zorunlu oldukları belgeye göre çeşitlilik gösterir. Örneğin bir yıl bir işçiyi kayıt dışı çalıştırdığının denetim sonucu anlaşılması halinde idari yaptırımı 14 asgari ücrete kadar para cezasıdır. Ayrıca bu çalışmalara ait primler gecikme cezası ve zammıyla birlikte tahsil edilir. Bu işyerlerinin yararlanmakta olduğu sigorta prim teşvikleri durdurulur. Haksız yararlanılan teşvikler, gecikme zammıyla birlikte tahsil edilir. Devlet ve özel sektör tarafından sağlanan teşvikler ile hibe ve kredi avantajlarından faydalanılamaz. Yaşanacak iş kazası ve meslek hastalıkları karşısında devlete ve işçilere karşı idari ve adli yükümlülükler doğar. Haksız rekabete neden olur ve piyasa dengesinin bozulmasına zemin hazırlar. İşverenlerin vergi avantajı sağlayan indirim ve gider yazma gibi avantajlardan yararlanma hakkı olmaz. İşyerinde çalışanların verimliliği ve motivasyonu azalır. Vergi ve prim kaybına sosyal güvenlik açığına neden olur. Sosyal güvenlik sisteminde çalışan/emekli dengesinin bozulmasına neden olur. Primsiz ödemelerin artmasına neden olur. Gelir dağılımının bozulmasına ve kaynak dağılımında etkinliğin bozulmasına neden olur. Ekonomik verilerin güvenirliliğine zarar verir ve ekonomik kararların öngörülen etkileri yaratmasına engel olur” dedi.
Çalışanların sigortasız çalıştırıldıklarını ya da ücretlerinin veya çalışma sürelerinin eksik bildirildiğini düşündüklerinde ihbar ve şikayetlerini ALO 170’e, Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü, Sosyal Güvenlik Merkezine veya Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi (CİMER) üzerinden de iletebileceklerini kaydeden İslamoğlu, yabancı uyruklu işçi çalıştırmanın şartları hakkında da bilgilendirmede bulundu.
İşverenlerce çalıştırılacak kişi yabancı uyruklu ise önceden çalışma izni alınması gerektiğini vurgulayan İslamoğlu, “Bilanço esasına tabi işyerlerinde, adına çalışma izni başvurusu yapılan yabancının çalışacağı işyerinde, istihdam edilmek istenilen her bir yabancı için en az beş Türk vatandaşının istihdamı esastır. Yabancı uyruklu çalışana ödenecek aylık ücret miktarının yabancı çalışanın görev ve yetkinliği ile bağdaşır seviyede olması zorunludur. Buna göre yabancı çalışana ödenecek ücretin en az başvuru tarihi itibariyle yürürlükte bulunan asgari ücret tutarı dikkate alınarak Bakanlıkça belirlenen seviyede olması gerekmektedir. Çalışma izni bulunmayan yabancı uyruklu kişinin çalıştırıldığının tespiti halinde her bir yabancı uyruklu kişi için ödenecek idari para cezası tutarı 2025 yılı için 81.683 TL’dir. Kayıt dışı yabancı işçi çalıştıran işveren, yabancı uyruklu kişinin, varsa eş ve çocuklarının konaklama giderleri ile ülkelerine dönmeleri için gerekli masrafları ve gerektiğinde sağlık harcamalarını da karşılamak zorunda kalabilmektedir” diye konuştu.
ÜCRETLERİ BANKA KANALI İLE ÖDEME YÜKÜMLÜLÜĞÜ
Türkiye genelinde işveren tarafından çalıştırılan işçi sayısının 3 ve üzerinde olması halinde çalıştırılan işçilere yapılan ücret dahil her türlü ödemenin kanuni kesintileri düşüldükten sonra kalan net tutarının bankalar aracılığıyla ödenmesinin de zorunlu olduğunu hatırlatan İslamoğlu, “Bu ödemelerin banka aracılığıyla yapılmaması durumunda işverenlere 2025 yılı için her işçi ve her ay için 2.179 TL idari para cezası uygulanmaktadır” dedi.
