Zamanın içinde kaybolan değerlerimiz; Evler, Kapılar ve Kapı tokmakları

Kapı tokmakları sanat tarihimizin ilgi çekici türlerinden biridir. Zamanında kolay üretilebilmesi, ucuz oluşu gibi nedenlerle çok yaygın bir kullanımı vardır. Buna bağlı olarak da kültür tarihimizin fiziki bir yansıması olan sanat tarihimizdeki değişmelerin daha kolay olabildiği ve bunun rahatça takip edildiği alanlardır.

Kültürümüzde eve dışarıdan gelen kişi, geldiğini haber verebilmesi için kapı tokmağını kullanırdı. Kapı tokmağı, kapıyı vurarak ses çıkarma ve kapıyı çekmeye yarar. Zaman içinde bazı kapı halkalarının alt kısmının hafif kabarık kapı halkası mı yoksa kapı tokmağımı olduğuna karar vermek zorlaşabilmektedir. Zamana meydan okur gibi günümüze dek ayakta kalabilmeyi başarmış, geçmişin zarif edası ve vazgeçilmez özenini taşıyan eski evlerin kapıları hele de kapı tokmakları dikkatinizi çekti mi hiç?

Milli Kültürümüzün önemli bir bölümünü teşkil eden maddi değerlerimizin başında günlük hayatın geçtiği eski evlerimiz gelir. Bu yapıların korunup, gelecek kuşaklara kültür sanat tarihimizin canlı delilleri olarak aktarılmasında herkes görüş birliği içindedir. Ancak çarpık, plansız kentleşme, ekonomik şartlar yüzünden eski evlerin sahiplerince terk edilmesi veya kiraya verilmesiyle her gecen gün yıkılıp yok olmaktadır. Yerlerine beton yığını apartmanlar yapılmaktadır. Kaybettiğimiz sadece essiz anıtlar, bağlar-bahçeler değildir. Eski evlerimizle birlikte yaşayan kültürümüz, komşuluk gibi birçok adet ve geleneğimiz, toplumsal özelliklerimizde yok olmuştur.

Mimarimizin en ilgi çekici unsurlarından biri, kuşkusuz eski evler… zamana meydan okur gibi günümüze dek ayakta kalmayı başarmış, mimari üslubu, yapı malzemesi, çatısı, merdiveni yada balkonuyla dimdik, geçmişin zarif edası ve vazgeçilmez özenini taşıyan eski evler… Bu evlerin hemen hepsi, eskinin o ince zevkini günümüze taşıyan örneklerle dolu. Dökme demir balkon korkulukları, pencere kafesleri, ahşap ya da kesme taş işçiliği… Bunlar arasında bir de hiç şüphe yok ki olağanüstü güzellikte kapılar ve bu kapılar kadar özel kapı tokmakları var.

Demir ustalarının hünerli ellerinde şekil bulan bu kapı tokmakları, eski evlerin adeta en vazgeçilmez aksesuarlarından biri. Elektriğin çıkardığı seslerin hayata karışmadığı dönemlerde duyulan bu tokmakların kaynağı ‘’ev halini’’ ifade eden çeşitli mesajları da barındırıyor içinde… İster mesajı, ister sesi, ister biçimi, kapı tokmakları başlı başına birer sanat eseri…

Bazen ev sahibinin mizacı hakkında fikir veren kapı tokmaklarından ürktüğümüz gibi, bazen de aynı kapıyı tekrar tekrar çalmak geliyor içimizden… Tokmak biçimleri arasında gaga ağzı da bulunuyor. Topuzlar, üçgenler, çengellerden oluşan geometrik şekillerin hepsinde bir anlam, bir estetik yer alıyor. Demir işçiliğininin inceliği küçücük bölümlere işlenmiş motifler göz alıcı figürler insanı hayrete düşürüyor…

Kalın ve sert ağaçlardan yapılma çift katlı kapılara monte edilen tokmakların kullanımı sırasında çıkan tok ses evin içinde veya avluda yankılanırken yapının görkemini de tamamlardı. Günümüzde diafon, ziller, melodili kapı zilleri var ama hiç birisi eski kapı tokmaklarının verdiği mesajların inceliğini yansıtmıyor. Genellikle tokmağın vuruş yerinde yer alan metal kabaralı bölüm, sesin daha tok ve duyulur olmasını sağlıyor, dövme demir veya tunç dökümden imal edilen kapı tokmakları çeşitli şekil, veya motiflerle zengin süslemelerle, daha da gösterişli hale getiriliyor. Yapılışlarına göre ayrı teknikler kullanılan kapı tokmakları, ev sahibinin varlık durumu hakkında da ipuçları veriyor. 

Döküm tokmaklarda benzer biçimler sıkça tekrarlanırken, dövme demirden yapılanlar daha nadir özellikler taşıyor.    El yapımı dövme demir tokmaklarda ustanın kendi zevkini ve yorumunu izlemek mümkün. Bunlar daha farklı ve ender görülen delik çizik ve perçinlere sahip. Ahşap kapıları saran yassı demirden yapılma kuşaklar ise kapı ile tokmak arasındaki uyum ve bütünlüğü tamamlıyor ve sanat eseri olarak göz kamaştırıyor.

Eski evlerimize sadece kültür ve sanat değeri acısından bakılmaz. Onlar yapı malzemesi, mekân tasarımı bakımından sağlıklı ve ferah yapılardır. Eski evler de kapı tokmakları da zaman içinde kaybolmaya devam ediyor. Kapı çalmak, açılmasını beklemek, bir hoş geldin, bir güler güzle karşılanmak… Ya da kapınızın çalınmasını beklemek bir özlemdir, çoğumuz için… Hiç beklemediğiniz anda tatlı bir sürpriz de olabilir, hele de kapınızı çalan, yolunu beklediğiniz, özlediğiniz biriyse…

YORUM EKLE